Rozwój twórczości dziecka

Osoby zajmujące się rozwojem dziecka od lat badają jego aspekty i płaszczyzny. Opisany jest rozwój motoryczny, intelektualny i emocjonalny (sama też o nim wspominałam - tu). Nie mniej ważny jest rozwój plastyczny, bo nie tylko daje on możliwość obserwacji pociechy, ale także jest źródłem informacji o dziecku, jego myśleniu i nastawieniu. 

Dziecko swoją twórczość i sztukę traktuje jako środek do wyrażania własnych myśli, emocji, doświadczeń. Każde dziecko różni się od siebie i posiada indywidualne cechy, które kształtują jego twórczość. Rysuje to, co wie, a więc im bogatsze doświadczenia tym bardziej rozbudowane rysunki. Dziecko ma potrzebę tworzenia, bo dzięki temu może wyrażać siebie. W literaturze możemy odnaleźć wiele podziałów rozwoju twórczości plastycznej. Zagadnieniem tym zajmowali się między innymi V. Lowenfeld, S. Szuman, C. Burt, którzy dokonali opisu tego rozwoju z podziałem na poszczególne stadia. Składając wszystko w jedną całość można wyróżnić następujące etapy rozwoju plastycznego:

Okres bazgrot

Przypada na wiek od około 1,5 roku do 3 lat. Jest to czas, w którym bardzo stopniowo, wstępnie formułuje się przedstawienie postaci. Dziecko w swoich pierwszych, twórczych doświadczeniach czerpie radość nie z powstających prac, ale z samego faktu korzystania z narzędzi i pozostawiania nim śladów na kartce. Małe dziecko kredki, flamastry traktuje jako przyrząd do zabawy. Świadczy o tym fakt, że często nawet nie patrzy ono na kartkę podczas rysowania, nie zwraca też uwagi na to, co powstaje po użyciu narzędzia. Przy rysowaniu bezładnym dziecko nie używa mięśni palców, ani nadgarstka. Ruch ręką wywodzi się z ramienia, dzięki temu łatwo rozpoznać prace dziecka w tym okresie, gdyż kreski są długie, mają charakterystyczny kształt i często rysowane bez odrywania kredki od kartki. Rysunek dziecka w tym wieku wygląda jak kłębki kresek, zbiorowisko kropek i przypadkowych znaków.

bazgrota

Przełom następuje w momencie, gdy dziecko zaczyna zauważać relacje między swoimi ruchami, a tym, co powstaje na papierze oznacza to, że dziecko wchodzi w etap bazgroty kontrolowanej. Najczęściej następuje to w pół roku po rozpoczęciu bazgrania. Takie zmiany świadczą o przejęciu kontroli wzrokowej nad stawianymi znakami, chociaż nie ma to dużego wpływu na wygląd rysunku. Z czasem zanikają przypadkowe kropki i kreski, a w ich miejsce pojawiają się kształty, które dziecko chętnie powtarza w większości swoich rysunków. Dziecko podczas rysowania rzadko odrywa rękę od kartki dlatego też rysowane przez nie linie są ze sobą połączone. W wieku 3 lat umie już narysować koło. Jego rysunki nie są jeszcze tworzone z zamiarem przedstawienia czegoś, ale dziecko czasem dostrzega w nich podobieństwo do znanych mu przedmiotów lub ludzi

Ostatnim etapem stadium bazgrot jest bazgrota nazywana. Zaczyna się ona od momentu, gdy dziecko nadaje znaczenie swojej twórczości, choć dla dorosłego kształty przez nie rysowane niczego nie przypominają. Częściej też rysunki są tworzone z zamierzeniem, a następnie opisywane przez dziecko. W całym stadium bazgroty barwy nie są dla małego twórcy istotne. Bardziej cieszy go zabawa narzędziami rysunkowymi, jak również tworzenie nimi śladów. Stadium bazgrot to czas, w którym dziecko uczy się posługiwania kredkami, flamastrami, ćwiczy koordynację ruchową i dostrzega związek swoich działań z powstającymi kształtami na kartce. Podczas trwania stadium bazgroty bezładnej i kontrolowanej istotna dla dziecka jest jedynie intensywność barwy, którą dziecko podczas rysowania widzi lepiej, gdy dobrze kontrastuje z kartką. W momencie wejścia przez dziecko w stadium bazgroty nazywanej może zaczynać ono wykazywać zainteresowanie różnymi barwami. Podczas rysowania chętniej sięga po inne kolory niż dotychczas oraz zaczyna je zmieniać w trakcie swojego tworzenia 

Stadium przedschmatyczne (ideoplastyka)

Około 4 roku życia dziecko wkracza w kolejne stadium rozwoju twórczości plastycznej nazywane przedschematycznym. Charakteryzuje się ono tym, iż dziecko świadomie tworzy swoje rysunki, które mają związek z jego otoczeniem i z przedmiotami, które zna i widuje na co dzień. Wchodząc w to stadium dziecko zaczyna traktować rysowanie jako sposób wyrażania swojej wiedzy, a już nie tylko jako czynność ruchową. Coraz więcej radości sprawia dziecku tworzenie obrazów, które mają odniesienie do znanej mu rzeczywistości. Dlatego też rysowanie bardzo cieszy dzieci, a dorosłym rysunki dostarczają wiedzy o poziomie rozwoju intelektualnego podopiecznych. W stadium przedschematycznym rysunki dzieci przechodzą duże zmiany. Od linii i kresek charakterystycznych bardziej dla bazgrot do przedstawienia na przykład postaci ludzkiej. To właśnie człowiek jest najczęściej pierwszym symbolem tworzonym przez dziecko. Według badaczy dziecko zaczyna od takiego symbolu, gdyż rysuje siebie, widziane z własnej perspektywy. Powodem może być również fakt, że dziecko rysuje to, co o sobie wie. Zdaje sobie sprawę z tego, że człowiek składa się z głowy, oraz nóg, które umożliwiają mu poruszanie się. Niezależnie od przyczyny pierwszym rysunkiem człowieka, u dziecka w wieku około 4 lat jest głowonóg – postać stworzona z koła stanowiącego głowę i z kresek będących nogami. 

Z czasem postać ludzka zdobywa nowe elementy i zaczyna się rozwijać. Dziecko stopniowo dorysowuje twarz, ręce, tułów, a następnie bardziej szczegółowe części ciała takie jak: palce, pępek, rzęsy. Rysunki nie są jeszcze w pełni rozpoznawalne jednak zmienia się to z czasem i w wieku około 5 lat dzieci rysują już ludzi, drzewa, domy, które z czasem również wzbogacane są o szczegóły. W wieku 6 lat przedmioty te zaczynają tworzyć wspólnie złożone obrazki, które posiadają własny, określony temat.

W okresie przedschematycznym znaczenia zaczyna nabierać barwa. Nie jest ona jednak dobierana jeszcze pod względem rysowanego przedmiotu, ale częściej pod względem nastroju jaki posiada w danym momencie dziecko. Z czasem jednak dzieci zaczynają nadawać określonym elementom jedną barwę na przykład niebu - niebieską, słońcu - żółtą.

Ważnym elementem rozwoju twórczości dziecka jest rozmieszczenie przedmiotów na kartce i względem siebie. Na początku stadium przedschematycznego dzieci rysują przedmioty tak jak widzą je wokół siebie. Przedstawiają to, co zapamiętały w swoim otoczeniu. Nie ma natomiast znaczenia stosunek przestrzenny między przedmiotami. Dziecko w wieku około 5 lat nie przywiązuje jeszcze wagi do faktu, że pewne przedmioty są wyżej, inne niżej. Przedmioty przedstawiane przez dziecko są stworzone z prostych figur geometrycznych. Nadal rysunki przedstawiają to, co dziecko wie, a nie to co widzi. 

Ilość i różnorodność elementów na rysunkach świadczy o poziomie rozwoju intelektualnego i wiedzy dziecka. Ważne jest również to, że dzieci ukazują dosadniej te elementy, które mają dla nich duże znaczenie emocjonalne lub które są według nich najbardziej charakterystyczne dla danego przedmiotu lub postaci (np. duży nos dziadka;) ). Na sposób tworzenia wpływają również inne bodźce niż tylko wzrokowe, są to doświadczenia dziecka, poznanie otoczenia poprzez słuch, dotyk. Pod koniec stadium przedschematycznego dzieci rysują przedmioty zauważając i uwzględniając relacje między nimi. Przedmioty przedstawiane są z przodu lub od góry - w taki sposób iż widzimy ich rzut.

Stadium schematyczne (fizjoplastyka)

Po wielu twórczych działaniach dziecko zaczyna tworzyć własny schemat rysowania i rozumienia człowieka i wszystkiego, co je otacza. Każde dziecko tworzy własny, charakterystyczny styl, który zmienia tylko pod wpływem ważnego impulsu. Z taką wiedzą i umiejętnościami dziecko wkracza w stadium schematyczne, które trwa od około siódmego roku życia do dziewiątego.

W wieku 7 lat dziecko rysuje już postać człowieka we własny, charakterystyczny sposób. Jego rysunek jest łatwy do rozpoznania, a jego elementy są łatwe do określenia. Rysunek dziecka bazuje przede wszystkim na jego wiedzy. Podczas tworzenia dziecko skupia się bardzo na zawartości pomijając przy tym często zewnętrzną część rysowanej rzeczy. Do takiego tworzenia potrzebna i niezbędna jest wiedza dziecka o możliwym wyglądzie wnętrza tego, co rysuje. Dziecko na tym etapie kolory dobiera już pod względem rzeczywistości, a nie jak do tej pory emocjonalnie lub przypadkowo. Zauważa ono również zależności przestrzenne pomiędzy postaciami i przedmiotami i uwzględnia je w swoich pracach na tyle na ile to potrafi. Dobieranie barw staje się również pewnym przyzwyczajeniem, dziecko używa do różnych elementów zazwyczaj tego samego koloru, ale adekwatnie do rzeczywistości. 

Dziecko od 2 roku życia do końca stadium schematycznego, więc do około 9 roku życia niebywale rozwija swoją twórczość. Od prostych kresek poprzez nieskomplikowane przedstawienia postaci przechodzi do przedstawiania świata. Każde dziecko tworzy własny styl i odzwierciedla go narzędziami rysunkowymi i malarskimi na kartce papieru. Należy pamiętać jednak, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie i posiada własny sposób przedstawiania rzeczywistości. Dlatego też nie należy poddawać ocenie prac małych twórców, ale motywować do jak najczęstszego tworzenia.

Zabawy plastyczne mogą rozwijać nie tylko twórczość dziecka, ale także inne obszary np.wyobraźnię, przykład tu. 

Czy dostrzegacie u swojego dziecka kolejne etapy opisanego rozwoju? Może macie jakieś rysunki?